پیچیده بودن حفظ و احیای بافت تاریخی مشهد - وبلاگ ماریانا

به گزارش وبلاگ ماریانا، ایلنا/ براساس سخنان مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، محوطه ها و بافت های تاریخی، پیچیده بودن حفظ و احیای بافت تاریخی مشهد مشاهده می گردد.

تهیه و تدوین برنامه های مربوط به ساماندهی، حفاظت، بازسازی، احیا و اداره بناها، بافت ها و محوطه های تاریخی، تدوین ضوابط و دستورالعمل های لازم برای ساماندهی، حفظ، احیا، بازسازی و معین حریم بناها، بافت ها و محوطه های تاریخی شهرها و روستاها و نظارت بر اجرای آنها از جمله وظایف دفتر حفظ و احیا بناها، محوطه ها و بافتهای تاریخی در معاونت میراث فرهنگی وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.

از قضا بیشترین چالش ها و موضوعاتی که از سوی رسانه ها در حوزه میراث فرهنگی پیگیری می گردد هم در زمره فعالیت های این دفتر در معاونت میراث فرهنگی قرار می گیرد. در این راستا با هادی احمدی رویینی (مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، محوطه ها و بافتهای تاریخی) به مصاحبه نشستیم تا درخصوص چند دغدغه در حوزه میراث و پیچیده بودن حفظ و احیای بافت تاریخی مشهد صحبت کنیم.

سالهاست طرح های مختلف در شهر مشهد به جان بافت تاریخی این شهر افتاده و یک به یک خانه ها و بافت تاریخی شهر مشهد را تخریب می نمایند. تعداد اندک خانه های به جای مانده تاریخی در این شهر هم زیر سایه مال سازی و بلند مرتبه سازی قرار گرفته. این روزها با انتخاب ابراهیم رئیسی به نام رئیس جمهور برآورد ها درخصوص شرایط بافت تاریخی مشهد بیشتر شد. شرایط بافت تاریخی مشهد چگونه است؟ چه آینده ای برای آن پیش بینی می گردد؟

در سالهای 88 و قبلتر از آن تعدادی از شهرهای تاریخی به نام شهرهایی که دارای بافت و محدوده تاریخی هستند معین و به شورای عالی معماری و شهرسازی معرفی شدند. نقشه محدوده این بافت های تاریخی برای 168 شهر به وسیله شورای عالی معماری و شهرسازی ابلاغ شد. نباید فراموش کرد که هریک از ارگان ها و نهادهایی که در امور شهری دخیل هستند، وظایف خاصی دارند. وزارت مسکن و شهرسازی برای همه شهرها طرح تفصیلی معین می نماید و وزارتخانه میراث موظف است برای محدوده تاریخی ضابطه حفاظتی معین کند. در حقیقت وزارتخانه میراث و گردشگری در حوزه بافت تاریخی، کار اجرا ندارد. کار دخالت در سیاستگذاری و ارائه ضابطه دارد. ضوابط حفاظتی بافت تاریخی برای 168 شهر مذکور ابلاغ شد. البته بعضی ضوابط اختصاصی هم در حال تدوین و ابلاغ به بعضی از شهرهاست.

اگر بخواهم به پیچیده بودن حفظ و احیای بافت تاریخی مشهد اشاره کنم، ضوابط بافت تاریخی مشهد در سالهای 88 برای محدوده ای از بافت مشهد که با موضوع حرم مطهر امام رضا (ع) است ابلاغ و ضوابط عمومی هم ابلاغ شد. اما متاسفانه به دلایل متعدد توجهی به این ضابطه نشد. وزارت راه و شهرسازی طرحی را بدون توجه به ضابطه میراث ارائه داد و شهرداری هم خود را مکلف کرد که از طرحی که وزارت راه و شهرسازی ارائه نموده تبعیت کند تا ضابطه میراث، چرا که سود در آن طرح است.

شهرداری ها برای اداره چارت عریض و طویل خود درصدد تراکم فروشی و هوا فروشی برمی آیند و از این طریق پول های هنگفت دریافت می نمایند. درواقع ساده ترین راه کسب درآمدهای هنگفت برای شهرداری ها فروش شهر است. وقتی هوافروشی تمام شد، مردم را تشویق می نمایند که دوباره بکوبند و بسازند. آنها اینگونه پول درمی آورند. از سوی دیگر نهادی مسئول حفظ هویت است که پول ندارد، مسلما نهادی که پول بیشتری دارد پیروز میدان خواهد بود.

آیا ضمانت اجرایی برای ضوابط میراث فرهنگی که برای بافت های تاریخی ارائه می گردد، وجود دارد؟ اگر چنین چیزی هست چرا سود سبب می گردد قوانین زیر پا گذاشته گردد؟

بله. ضمانت اجرایی این ضوابط قانون است. هرچند قوانین سفت و سخت است اما اجرای آن درخصوص بعضی از شهرها مانند مشهد، قم، قزوین با چالش روبه روست درحالی که قوانین شفاف است.

در مشهد ساخت تعداد زیادی از ساختمان ها که بیشتر آن ها هتل و… است مغایر با قوانین حفاظتی است. ما هم معترض هستیم. شکایت هم کردیم. اما تا به امروز به جایی نرسید.

با توجه به وجود قوانین سفت و سخت چرا ضوابط میراث درخصوص بافت های تاریخی بخصوص در بعضی از شهرها که حساسیت درباره آنها زیاد است، اجرا نمی گردد؟ آیا قوانین سلیقه ای اجرا می شوند یا تعاملات وزارتخانه میراث با سایر ارگان ها بگونه ای نیست که آنها خود را موظف به اجرای ضوابط ابلاغی بدانند؟

هرچند قوانین درحوزه میراث می تواند بهتر گردد اما به نسبت قوانین خوبی در این حوزه داریم. نباید فراموش کرد که میراث فرهنگی نه ارتش دارد و نه قوه قضاییه مستقل. راهی که قانون برای ما گذاشت، شکایت از شهرداران و افراد متخلف و… است. البته در بعضی از مواقع شهرداری موظف است که به این تخلفات رسیدگی کند.

در بعضی نقاط هم با ضعف قانون روبه رو می شویم. ممکن است طرحی برای یک شهر تصویب گردد و میراث فرهنگی در تصویب آن با حکم قانون نظر داده باشد. این طرح برای اجرا به شهرداری می رود اما کمیسیون ماده 5 که رئیس آن استاندار است برعکس طرحی که قانونا به شهرداری برای اجرا ابلاغ شد، طرحی را با تغییرات ارائه می دهد و متاسفانه این تغییرات بعضا قانونی نیست و این اجازه را قانون به استاندار داد. این خلاء قانونی میراث فرهنگی نیست بلکه در قوانین شهرسازی است.

چنین خلاء های قانونی در قوانین شهرسازی درخصوص بلندمرتبه سازی هم وجود دارد. بطور مثال شخصی مجوز ساخت و ساز دریافت می نماید و چند طبقه بیشتر می سازد. امید او به قانونی تحت نام کمیسیون ماده 100 است که به او اجازه می دهد تخلف حاصله را تبدیل به جریمه کند. قوانین شهرسازی بسیار قدیمی و فرسوده هستند.

ما سعی کردیم تا در مجلس شورای اسلامی طرح حمایت از حفظ و احیای بافت تاریخی را پیش ببریم که در سال 98 تصویب شد. ماده ای نام شد که در مواردی که تخلفاتی که در محدوده های تاریخی برخلاف ضوابط میراث فرهنگی انجام می گردد، کمیسیون های ماده 100 موظف هستند قلع و قمع نمایند. این قانون یکی از مترقی ترین قوانین در حوزه منافع عمومی است.

تصویب طرح حمایت از بازسازی و احیای بافت های تاریخی تا چه مقدار توانسته به حفظ بافت های تاریخی یاری کند. چنین امری را تا چه مقدار در شهرهایی مانند شیراز با بلندمرتبه سازی هایی که سالهاست از ارتفاع آنها کاسته نشده یا در مشهد که همیشه شاهد دست درازی بساز بفروش ها به بافت تاریخی آن هستیم، اجرایی ساخت؟

متاسفانه این مهم در مشهد اجرایی نشده است. البته در جریان است و تمام نهادهای درگیر در حال پیدا کردن راهکار هستند که با این اندازه ساخت و ساز چه نمایند. درخصوص مشهد باید بگویم که بسیاری از این ساخت و سازها هتل و مجموعه های گردشگری هستند که در زمره زیرمجموعه های وزارتخانه میراث و گردشگری قرار می گیرند درواقع بعضی از تخلفات در بافت مشهد در حوزه گردشگری است. سعی ما برآن است که آنالیز کنیم آنهایی که مغایر نیستند بمانند، آنهایی که به علت تخلف فردی صورت گرفته اند یا نیازمند کاهش ارتفاع هستند شناسایی و آنالیز شوند. متاسفانه تعداد این واحدها در مشهد زیاد شده و هنوز به نتیجه دقیقی نرسیده ایم.

حفاظت و احیای بافت تاریخی مشهد سالهاست در دست آنالیز و اجراست و تا به امروز هم به نتیجه درخوری نرسید. چگونه است که با چنین چالش هایی روبه رو هستیم و چرا به نتیجه نمی رسد؟

درخصوص بافت تاریخی مشهد، آغازنماینده طرح و شکایت نماینده، میراث فرهنگی است.

نقش آستان قدس رضوی درخصوص حفاظت از بافت تاریخی مشهد چگونه است؟

محدوده مالکیت آستان قدس در محدوده حرم مطهر است و آن بخش هم ثبت است و مشکل خاصی نداریم. مشکل ما ساخت و سازهایی است که در بیرون حرم و محدوده حریم رضوی و بافت تاریخی انجام شد. بعضی از ساخت و سازها قبل از ابلاغ حریم رضوی است و بعضی بعد از ابلاغ ساخته شده اند و این مهم نیازمند فرایند قانونی پیچیده ایست که باید آنالیز گردد.

شرایط بافتهای تاریخی سایر شهرها مانند قم، شیراز، همدان، قزوین، ارومیه چگونه است؟

طبق قانون وظایفمان را انجام دادیم که آن هم ارائه ضابطه است که بر اساس آن باید طرح ویژه تفصیلی تهیه گردد که شهرداری بر اساس آن عمل کند و پروانه صادر کند. اما در بعضی از شهرها مانند قم، همدان و ارومیه با مقاومت هایی روبه رو هستیم که قانون هیچ راهکاری برای آنکه شورای شهر یا شهرداری به ضابطه ها تمکین نمی نمایند، ندارد. ما همیشه در حال رایزنی هستیم. در همدان مسئله ای که وجود دارد این است که نماینده دستگاه قضا اعتقادی به آنکه میراث فرهنگی می تواند ضابطه بگذارد، ندارد.

نباید فراموش کرد که چیزی به نام فریز کردن بافت تاریخی نداریم. اما وقتی نام میراث فرهنگی می آید بعضی می گویند هیچ کاری نمیتوان در این بخش انجام داد. اینگونه نیست. ما براساس توان بافت ضابطه گذاشتیم و در قانون پیش بینی شده که در شهرهای تاریخی و در محدوده های بافت های تاریخی باید شهرداری بافت تاریخی تشکیل گردد و قانونگذار به شهرداری ها و راه و شهرسازی اجازه داده که اگر محدودیتی برای حفظ میراث فرهنگی برای مردم شهر قائل شده اند می توانند این محدودیت را در بخش دیگری از شهر در طرح توسعه جبران نمایند. تنها شهری که این مصوبه را انجام داده تهران است.

اکنون مشکل بافت های تاریخی در چند شهری که قیمت زمین نجومی است و سوداگران در آن فعال هستند، بیشتر است. البته بعضی از شهرها مانند نراق و یزد در حوزه رعایت ضوابط میراث فرهنگی کوشا هستند.

استحکام بخشی پل های تاریخی بخصوص پل هایی که طی چند سال گذشته بر اثر زلزله و سیل آسیب دیده اند چگونه است؟ بطور مثال سی و سه پل به علت عدم جاری شدن آب زاینده رود ترک برداشت و آسیب دید. دفتر حفظ و احیای بناها، محوطه ها و بافت های تاریخی چه برنامه ای برای حفظ و احیای این آثار دارد؟

حفظ پل های تاریخی بسیار اهمیت دارد، چرا که می تواند الگویی برای ساخت پل های تازه گردد. در سیلی که اخیرا در سال 98 آمد شاهد آن بودیم که پل هایی که اخیرا ساخته شده اند تخریب شدند اما پل های تاریخی هزارساله تخریب نشدند و فقط کمی آسیب دیدند. این مهم جنبه های کاربردی میراث فرهنگی را نشان می دهد که میتوان از آن بهره جست.

در سال 98 برآوردی از خسارت سیل به میراث فرهنگی انجام شد اما تا به امروز اعتبار جبران سیل به میراث فرهنگی داده نشد. اما از محل اعتباراتی که داریم هر سال چند پل را مقاوم سازی، ایمن سازی و تعمیر می کنیم.

بعضی مسائل کلی و کشوری است. ما می دانیم که خشکی زاینده رود نه تنها به پل های روی زاینده رود بلکه به آثار داخل شهر هم آسیب می رساند. مردم در درجه نخست متضرر این خشکسالی هستند. در این میان روشی برای استحکام بخشی نیست، چرا که مقیاس خشکسالی و نشست زمین بسیار گسترده است. در اصفهان، پل ها و میدان نقش دنیا در معرض خطر هستند.

در دفتر حفظ و احیای بناها، محوطه ها و بافت های تاریخی، بیشترین بودجه صرف کدام بخش می گردد؟

بیشترین بودجه صرف بناهای تاریخی می گردد. چالش در این حوزه کمی کمتر از سایر بخشهاست و فقط کمبود اعتبار داریم. اما بیشترین مشکل ما درحوزه بافت های تاریخی است.

به لحاظ وجود محوطه های باستانی و تاریخی هم از جمله غنی ترین کشورها هستیم. کمتر جایی در ایران هست که اگر کاوش انجام گردد به آثار باستانی برخورد نکند. سیاست ما برآن است که جای محوطه باستانی در زیر زمین امن تر است و اگر بودجه نداریم سراغشان نریم و حتی معرفی هم نکنیم، چرا که ممکن است تبدیل به مکانی برای حفاران غیرمجاز و سوداگران گردد.

به علت کمبود اعتبار کاوش های باستان شناسی متوقف شده است. حتی میتوان گفت تعداد زیادی از باستان شناسان بیکار هستند. اگر شرایط نرمالی بوجود بیاید و تبدیل به اولویت در کشور گردد قطعا در هر شهر یک محوطه باستانی برای کاوش وجود خواهد داشت.

کل اعتبارات محوطه های باستانی کل کشور در حدود 4 تا 5 میلیارد تومان است. در سال حدود 3 تا محوطه را با اعتبارات استانی می توانیم ساماندهی کنیم و سالهاست کاوش گستره باستان شناسی در کشور نداریم و بیشتر کاوش ها نجات بخشی هستند. حفاری باستان شناسی اکتشافی علمی در کشور تعطیل شد.