آتشفشان دماوند؛ خطری بالقوه بیخ گوش تهران - وبلاگ ماریانا

به گزارش وبلاگ ماریانا، خبرنگاران: در ساعت 48 دقیقه بامداد آدینه 19 اردیبهشت ماه، زمین لرزه ای به بزرگی 5/1 ریشتر استان های تهران، البرز و مازندران را لرزاند. بر اساس گزارش پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی، این زمین لرزه در مختصات 35/75 درجه عرض شمالی و 52/04 درجه طول خاوری اتفاق افتاده، با شهرستان دماوند 5 کیلومتر فاصله داشته است و عمق آن از سطح زمین حدود 10 کیلومتر برآورد می گردد. این زمین لرزه علاوه بر داغ کردن دوباره بحث زمین لرزه تهران، به دلیل نزدیکی به کوه دماوند موضوع فعالیت و فوران مجدد این کوه آتشفشانی را هم سر زبان ها انداخت.

هرچند هنوز به درستی معین نشده است، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که گسل مُشا، یکی از سه گسل عظیم اطراف شهر تهران که سابقه فراوری زمین لرزه عظیم تر از 7 ریشتر را دارد، مسبب این زمین لرزه بوده است و به این ترتیب، احتمال ارتباط این زمین لرزه با آتشفشان دماوند منتفی است.

اما فرخ توکلی، کارشناس زمین سنجی سازمان نقشه برداری کشوری، با اشاره به نزدیکی کانون این زمین لرزه و آتشفشان دماوند، به وبلاگ ماریانا گفته است این یعنی ارتباط زمین لرزه با آتشفشان به طور قطع منتفی نیست و برای اطمینان از این قضیه، باید آن را با ایستگاه های دائمی تجزیه و تحلیل و سری های زمانی داده های جی پی اس آنالیز کرد تا علت این حادثه را به طور کامل متوجه شویم. اشاره توکلی به نوعی آنالیز است که با استفاده از داده های دقیق جابه جایی مکانی یا تورم سطح زمین در اطراف آتشفشان، احتمال جابه جایی ماگما می سنجد. ارزیابی فعالیت های لرزه ای آتشفشان یکی دیگر از این نشانه هاست. آتشفشان قبل از فوران مجدد به دلیل حرکت ماگما، زمین لرزه های کوچک و عظیم زیادی فراوری می نماید.

اما این تنها یکی از چندین نشانه ای است که ممکن است بر شروع دور جدیدی از فعالیت های فورانی یک آتشفشان دلالت داشته باشد. برخلاف زمین لرزه، فوران های آتشفشانی با دقت به نسبت مناسبی پیش بینی پذیرند، نه با دقت زمانی بالا، اما بازه زمانی مناسبی برای آن ها قابل معین است. این پیش بینی به پایش مستمر علائم و نشانه هایی بستگی دارد که آتشفشان در خلال زمان نشان می دهد.

درباره دماوند چیزی نمی دانیم

دماوند آتشفشانی فعال و حتی دارای خطر بالقوه در نظر گرفته می گردد. اما این مساله بیش از آن که به فوران قریب الوقوع دماوند بازگردد، به نزدیکی آن به مراکز جمعیتی مربوط می گردد، یعنی دماوند به دلیل خطرزایی و تحت تاثیر قرار دادن جمعیتی حدود 20 میلیون نفری، در صورت فوران احتمالی، مورد توجه قرار گرفته است.

متاسفانه به دلیل فقدان پایش منظم و دقیق و آنالیز همه داده های موجود، درباره احتمال فوران دماوند و فعالیت و شرایط فعلی اش نمی توان نظر دقیقی داد. در یکی از معدود پژوهش های اجرا شده روی دماوند، پژوهشگران ایرانی با استفاده از داده های جی پی سی برای مدل سازی مخزن ماگمای این آتشفشان، متوجه یک جابه جایی 4/7 میلیمتری شدند که احتمالا بر اثر جابه جایی ماگما بوده، اما در این پژوهش به صراحت ذکر شده است به دلیل نبودِ اطلاعات کافی، نمی توان در این باره اظهار نظر دقیقی کرد. بر اساس این پژوهش، معین میزان احتمال فوران دماوند نیازمند آنالیز خصوصیات فیزیکی و شیمیایی چشمه های آب گرم اطراف کوه، تغییر در عمق و حجم ماگما و مطالعات ژئوفیزیکی و پایش مغناطیسی است تا حرکت ماگما ثبت و تورم سطح زمین سنجیده گردد.

پیش تر، در پژوهشی، با استفاده از رادار تداخل سنج ترکیبی برای آنالیز تغییر شکل دماوند، جابه جایی 6 میلیمتری در کناره های کوه و فرونشست 4 میلیمتری سالانه قله ثبت شده بود.

متاسفانه مطالعه های دقیق تری روی دماوند انجام نشده است. دو سال پیش، پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی از نصب نخستین سامانه پایش دماوند تا انتها سال 1397 اطلاع داد که از سرنوشت و داده های احتمالی آن اطلاعی در دست نیست.

دماوند هنوز فعال است

بی اطلاعی درباره آتشفشانی که هنوز مراجع علمی آن را آتشفشانی فعال در نظر می گیرند، بی توجهی به خطر عظیمی است که در صورت فوران دماوند، زندگی حداقل 20 میلیون نفر را تهدید خواهد نمود.

بر اساس داده های موجود، دماوند حدود 7300 سال قبل فعال بود، اما شواهدی از فعالیت آن در 2 تا 3 هزار سال قبل هم وجود دارد. وجود چشمه های آب گرم در اطراف کوه و خروج گاه و بی گاه دود و بخار آب از نزدیکی قله از جمله شواهد حاکی از فعالیت این کوه آتشفشانی است و محققان آتشفشان هایی را که در 10 هزار سال گذشته سابقه فوران داشته اند فعال در نظر می گیرند. خروج بخار از دماوند که به دلیل ذوب شدن برف و نفوذ آب به داخل زمین و سپس، داغ و بخار شدنش در اثر برخورد با سنگ های داغ است نشان می دهد در نزدیکی سطح زمین ماگما وجود دارد.

با این همه، حتی پتانسیل انفجار یا فوران احتمالی دماوند هم به درستی مطالعه و آنالیز نشده است. در ارزیابی منتشر شده در خصوص خطرناک ترین آتشفشان های دنیا، از دماوند به عنوان آتشفشانی با پتانسیل بالای انفجاری نام برده نشده، بلکه نزدیکی اش به مراکز جمعیتی و شرایط مبهمش دلیل توجه محققان بین المللی بوده است.

اما بعضی محققان درباره خطر زایی این آتشفشان و احتمال ایجاد لرزه های مخرب هشدار داده اند و به ضرورت پایش مستمر این کوه اشاره نموده اند، موضوعی که فعلا عملی نشده است و موضوع فوران دماوند با خروج دود و بخار آب یا لرزه ای، هراز گاهی سر زبان ها می افتد و بعد، فراموش می گردد و کسی از ابعاد خطر نهفته در آن آگاهی چندانی ندارد.